تحلیل محتوا در مقابل تحلیل مضمون: تفاوت چیست؟
تحلیل مضمون و تحلیل محتوای کیفی دو رویکرد محبوب مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی هستند. به طرز گیج‌کننده‌ای، این دو رویکرد تحقیقاتی اغلب به روش‌های مشابه تعریف می‌شوند یا حتی به جای یکدیگر در تعریف ادبیات استفاده می‌شوند.
جافی[1] (2012) اشاره می‌کند که تحلیل مضمون در ابتدا از تحلیل محتوا پدید امده است، اما به یک رویکرد جداگانه با اهداف تحقیقاتی منحصر به فرد خود تبدیل شده است. در این مقاله، ما تفاوت بین تحلیل مضمون و و تحلیل محتوای کیفی را روشن می‌کنیم.
تحلیل مضمون یک رویکرد شهودی(درک ذهنی) برای تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی است که به محققان اجازه می‌دهد تا الگو‌های موجود در داده‌های خود را کشف کنند. این شامل شناسایی و درک مضامین کلیدی در داده‌ها و نحوه ارتباط ان‌ها با یکدیگر است. "مضامین" دسته‌های کلی اطلاعات مشترک مربوط به یک پدیده تحقیقاتی هستند که داستانی در مورد ابعاد ان می‌گوید.
از سوی دیگر، تحلیل محتوا یک رویکرد عملی‌تر است که می‌تواند به عنوان یک روش کمی یا کیفی تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شود. این روش می‌تواند در هر دو نوع داده‌های متنی و بصری اعمال شود، اما اغلب به دومی اعمال می‌شود. در هسته این روش، تحلیل محتوا یک تکنیک جمع اوری داده‌ها است که برای تعیین حضور کلمه‌ها، تم‌ها یا مفاهیم خاص در داده‌ها استفاده می‌شود.
درک محتوا در مقابل تحلیل مضمون
تحلیل مضمون چیست؟
تحلیل مضمون یک روش تحقیق کیفی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها است که مستلزم جستجو در یک مجموعه داده برای شناسایی، تجزیه و تحلیل و گزارش الگو‌های تکراری است (براون و کلارک، 2006). شما می‌توانید تحلیل مضمون را به تنهایی یا با دیگران انجام دهید.
به طور همزمان، تم‌های مشتق شده از داده‌ها به طور فعال الگو‌های معنی را برای پاسخ به یک سؤال پژوهشی ایجاد می‌کنند. به طور خلاصه، تم‌ها "پاسخ یا معنی الگو" هستند که از داده‌های کدگذاری شده مشتق شده‌اند که نشان‌دهنده ایده‌های کلی تعبیه شده در مجموعه داده‌های بزرگتر است(میشل و همکاران، 2020؛ براون، 2006). در نتیجه، تجزیه و تحلیل مضمون یک روش تحقیق کیفی مؤثر برای توصیف داده‌ها است که همچنین شامل تفسیر خود شما برای انتخاب کد‌ها و ساخت تم‌ها است.
اهداف اصلی تحلیل مضمون چیست؟
سه هدف اصلی تحلیل مضمون عبارتند از:
- شناسایی مضامین مهم از داده‌ها.
- درک اینکه چگونه تم‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و چگونه در داده‌ها اشکار می‌شوند.
- استفاده از تم‌ها برای تولید بینش‌های جدید در مورد یک پدیده خاص.
زمان استفاده از تحلیل مضمون
تحلیل مضمون یک راه مفید برای درک تجربه‌ها، فکر‌ها و رفتار‌ها در یک مجموعه داده است. علاوه بر این، با توجه به فرایند‌های روشن و آسان اجرای آن که توسط براون و کلارک (2006؛ 2012؛ 2017) مشخص شده است، پیشنهاد شده است که تحلیل مضمون یک روش تحلیلی ایده ال برای محققان کیفی تازه کار است(ناول و همکاران[2]، 2017).
تحلیل محتوا چیست؟
تحلیل محتوا یک تکنیک جمع اوری داده‌ها است که برای تعیین حضور واژه‌ها، تم‌ها یا مفاهیم خاص در داده‌های کیفی برای توضیح یک پدیده استفاده می‌شود. به طور خلاصه، هدف از تجزیه و تحلیل محتوا توصیف ویژگی‌های محتوای سند با بررسی اینکه چه کسی چه چیزی، به چه کسی و با چه تأثیری می‌گوید(ویسمرادی، 2013).
به عنوان مثال، محققان می‌توانند از تجزیه و تحلیل محتوا برای ارزیابی زبان مورد استفاده در شعر برای جستجوی درک جمعی از یک پدیده در یک جامعه خاص مانند مالاریا در مناطق روستایی افریقا استفاده کنند. سپس محققان می‌توانند در مورد پیام‌های درون متون، نویسنده (ها)، مخاطبان و حتی فرهنگ و زمان اطراف شعر‌ها استنتاج کنند.
اهداف اصلی تحلیل محتوای کیفی چیست؟
سه هدف اصلی تجزیه و تحلیل محتوای کیفی عبارتند از:
- شناسایی و درک تم‌ها، الگو‌ها و روابط درون داده‌ها.
- کشف اینکه چگونه داده‌ها می‌توانند ادعا‌های نظری را در مطالعات تحقیقاتی بیان کنند.
- اندازه‌گیری داده‌های کیفی.
چه زمانی از تحلیل محتوای کیفی استفاده کنیم؟
شما می‌توانید از تحلیل محتوای کیفی برای اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل حضور، معانی و روابط چنین کلمه‌ها، تم‌ها یا مفاهیم خاصی در داده‌های متنی استفاده کنید.
تفاوت تحلیل مضمون و تحلیل محتوا در پژوهش کیفی
در اصل، تفاوت اصلی بین این دو روش در امکان کمی‌سازی داده‌ها در تحلیل محتوا با اندازه‌گیری فراوانی دسته‌ها و مضامین مختلف است. در حالی که فراوانی به طور کلی یک اصل اصلی تحلیل محتوای کیفی است که در آن یافته‌های آماری جدول‌بندی شده یا در نگارش نهایی تجسم می‌شوند، تمرکز تحلیل مضمون بر آن مقادیر نیست.
در عوض، بر خلاف شمارش مفاهیم یا کلمه‌های کلیدی برای استنباط معنا- که در تحلیل محتوا انجام می‌شود- یک تم لزوماً منعکس‌کننده فراوانی بروز آن در داده‌ها نیست (براون و کلارک، 2006؛ نوول و همکاران 2017). .
به طور خلاصه، داده‌های آماری، هسته اصلی اکثر تحلیل‌های محتوا هستند، اما معمولاً در تحلیل مضمون مورد استناد قرار نمی‌گیرند. در حالی که تحلیل محتوا تمایل دارد بر روی داده‌های آشکارتری تمرکز کند که از طریق تحلیل سطحی آشکار است، تحلیل مضمون تمایل دارد داده‌ها را فراتر از شمارش مفاهیم و در سطح بالاتری از تفسیر مورد بررسی قرار دهد.
تفاوت‌های اصلی بین تحلیل مضمون و تحلیل محتوا عبارتند از:
تحلیل مضمون (TA) یک روش کیفی است که برای کشف مضامین در داده‌های متنی استفاده می‌شود، در حالی که تحلیل محتوا (CA) یک رویکرد کیفی بررسی داده‌های متنی- بصری است که شامل کمی کردن داده‌ها نیز می‌شود.
CA عموماً وقوع مفاهیم یا کلمات کلیدی را برای استنباط معنا شمارش می‌کند، در حالی که TA با استخراج ایده‌های سطح بالا، معنی را اختصاص می‌دهد.
TA روی مضامین فراگیر در داده‌ها و نحوه ارتباط آن موضوعات با یکدیگر تمرکز می‌کند، در حالی که در CA محققان نمونه‌هایی از مفاهیم کدگذاری شده و کلمات کلیدی را در مقادیر زیادی از داده‌های متنی با تمرکز کمتر بر مقایسه یا تضاد آن کد‌ها میشمارند.
برای توضیح بیشتر، تفاوت‌های بعدی نشان می‌دهد که چگونه تحلیل مضمون و تحلیل محتوا معمولاً در عمل انجام می‌شوند:
- تحلیل مضمون بیشتر قیاسی در حالیکه تحلیل محتوا بیشتر استقرایی است.
- همانطور که از نام ان پیداست، تحلیل محتوا از لحاظ تاریخی به "محتوا" اعمال شده است که شامل داده‌های کیفی مانند روزنامه‌ها، کتاب‌ها، مجلات تحقیقاتی و نامه‌ها است. داده‌های تحلیل مضمون اغلب به طور مستقیم و از طریق مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته توسط محقق جمع اوری می‌شود اما همچنان در تحلیل مضمون می‌توان مقاله‌ها، روزنامه‌ها و دیگر اسناد منشتر شده قبلی را به مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته اضافه کنید.
- تحلیل محتوا مربوط به اسنادی است که قبل از دخالت محقق وجود دارد و در تولید آن محقق حضور و یا نقشی نداشته است اما در تحلیل مضمون علاوه بر این اسناد، محقق می‌تواند با مصاحبه اسناد دیگری را تولید کند.
- تحلیل محتوا قادر به استفاده از اشکال "قصد شده" تحلیل است و محقق ممکن است نیازی به خواندن کل مجموعه داده‌های خود نداشته باشد. به عنوان مثال، در تحلیل محتوای خلاصه، شما فقط به دنبال کلمات کلیدی خاص هستید و می‌توانید از قابلیت جستجو برای پیدا کردن سریع این کلمه‌های کلیدی و کدگذاری ان‌ها استفاده کنید. در تحلیل مضمون، اشکال قصد شده تحلیل یک کمک ارزشمند است، اما محقق تقریباً همیشه نیاز به خواندن کل مجموعه داده‌ها دارد.
شباهت‌های تحلیل محتوا با تحلیل مضمون
اکنون که تفاوت بین تحلیل محتوای کیفی و تحلیل مضمون را پوشش داده‌ایم، مهم است که توجه داشته باشیم که شباهت‌هایی بین هر روش نیز وجود دارد.
به عنوان مثال، هم تحلیل محتوا و تحلیل مضمون، هدف مشابهی برای بررسی تحلیلی مواد روایت از داستان‌های زندگی با شکستن متن به واحد‌های نسبتاً کوچک محتوا دارند(اسپارکز[3]، 2005 ). هر دو، رویکردی کیفی - توصیفی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها هستند.
فراتر از ان، این‌ها برخی از ویژگی‌های همپوشانی دیگر هستند:
- هر دو شامل بررسی داده‌های کیفی هستند.
- هر دو برای تولید دانش جدید از داده‌ها استفاده می‌شود.
- هر دو دارای فرایند‌های تکراری هستند که نیاز به دانش صمیمی از داده‌هایی که مطالعه می‌کنید، دارند.
- هر دو رویکرد را می‌توان برای اطلاع از ادعا‌های نظری در مطالعه‌های تحقیقاتی استفاده کرد.
نتیجه
مهم نیست که کدام روش را انتخاب می‌کنید، مهم است که درک کنید که چگونه هر روش تحقیق کیفی کار می‌کند تا بتوانید با اطمینان تصمیم بگیرید که کدام یک برای نیاز‌های تحقیقاتی شما مناسب است.
منابع
１. Michelle E. Kiger & Lara Varpio (2020): Thematic analysis of qualitative data: AMEE Guide No. 131, Medical Teacher.
２. Braun, V. , & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101.
３. Vaismoradi M, Turunen H, Bondas T. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study. Nurs Health Sci, 15(3): 398-405.
４. Nowell, L. S. , Norris, J. M. , White, D. E. , & Moules, N. J. (2017). Thematic Analysis: Striving to Meet the Trustworthiness Criteria. International Journal of Qualitative Methods, 16(1).
５. Bloor, M. and Wood, F. (2006) Keywords in Qualitative Methods. Sage Publications, Inc. , London.
６. Joffe, H. (2011). Thematic analysis. In D. Harper & A. R. Thompson (Eds. ), Qualitative methods in mental health and psychotherapy: A guide for students and practitioners (pp. 209–223). Chichester, UK: Wiley.
７. Sparkes A. (2005). Narrative analysis: exploring the whats and hows of personal stories. In: Holloway I (ed. ). Qualitative Research in Health Care (1st edn). Berkshire: Open University Press, 191–208.
