نظریه شای

نظریه رشد شای، که توسط کلاوس وارنر شای (Klaus Warner Schaie) توسعه یافته است، به بررسی رشد شناختی در طول زندگی انسان می‌پردازد. این نظریه به ویژه بر تغییرات شناختی در بزرگسالی و میانسالی تأکید دارد و از طریق مطالعه‌های طولی، به تحلیل چگونگی تغییر توانایی‌های شناختی در طول زمان پرداخته است.

مفاهیم کلیدی نظریه شای

۱. مراحل رشد شناختی

شای مراحل مختلفی را برای رشد شناختی در نظر گرفته است که شامل هفت مرحله اصلی می‌شود:

1. مرحله فراگیری (کودکی و نوجوانی):

   • در این مرحله، دو دهه اول زندگی صرف یادگیری و فراگیری دانش می‌شود.
   • افراد جوان از تفکر عملیات عینی به تفکر عملیات صوری پیشرفت می‌کنند و روش‌های جدیدی برای یادگیری اطلاعات ابداع می‌کنند.

2. مرحله دستیابی (اوایل بزرگسالی):

   • در این مرحله، افراد تلاش می‌کنند مهارت‌های شناختی خود را با موقعیت‌های واقعی زندگی مانند کار و روابط اجتماعی سازگار کنند.
   • تمرکز بر کاربرد دانش در زندگی روزمره بیشتر از یادگیری صرف است.

3. مرحله مسئولیت (میانسالی):

   • در این مرحله، افراد مسئولیت‌های بیشتری را در زمینه شغل، خانواده و جامعه بر عهده می‌گیرند.
   • تفکر اجرایی به عنوان پیشرفته‌ترین شکل تفکر در این مرحله شکل می‌گیرد.

4. مرحله اجرایی (اواخر میانسالی):

   • در این مرحله، افراد به مدیریت پیچیدگی‌های زندگی و تصمیم‌گیری‌های مهم می‌پردازند.
   • توانایی‌های شناختی به اوج خود می‌رسد و افراد باید به مسائل پیچیده‌تر بپردازند.

5. مرحله ادغام مجدد (اواخر بزرگسالی):

   • در این مرحله، افراد به ادغام تجربیات گذشته و حال خود پرداخته و به بازنگری در زندگی خود می‌پردازند.
   • این مرحله معمولاً با بازنشستگی و تغییرات اجتماعی همراه است.

۲. هوش سیال و هوش متبلور

شای همچنین دو نوع هوش را معرفی کرده است:

• هوش سیال: توانایی حل مسائل جدید و تفکر منطقی بدون وابستگی به دانش قبلی. این نوع هوش معمولاً با افزایش سن کاهش می‌یابد.

• هوش متبلور: دانش و مهارت‌هایی که از تجربیات گذشته ناشی می‌شوند. این نوع هوش معمولاً تا میانسالی افزایش می‌یابد و سپس ممکن است ثابت بماند یا کاهش یابد.

۳. مطالعه طولی سیاتل

شای با رهبری مطالعه طولی سیاتل، داده‌های مهمی درباره تغییرات شناختی در بزرگسالی جمع‌آوری کرد. این مطالعه نشان داد که:

• توانایی‌های شناختی مانند استدلال قیاسی، حافظه کلامی و توانایی کلامی در دوره میانسالی افزایش یافته و سپس کاهش پیدا می‌کنند.

• سرعت پردازش اطلاعات معمولاً از اواسط بزرگسالی کاهش می‌یابد